जीवन भण्डारी / काठमाण्डौ ।
झण्डै २० वर्षपछि तालिबान विद्रोहीले जित हासिल गरेपछि अफगानिस्तानमा बन्ने नयाँ सरकार कस्तो होला भन्ने चासो र जिज्ञासा सर्वत्र छाएको छ । नयाँ सरकारका बारेमा अफगानिस्तान, तालिबान र अन्तरराष्ट्रिय मामिलाका जानकारले आआफ्ना अनुमान सार्वजनिक गरिरहेका छन् । उनीहरूमध्ये अधिकांशले अफगानिस्तानमा फेरि पनि कट्टरपन्थी, रुढीवादी, अनुदारवादी र अलोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था लागू हुने अनुमान गरेका छन् ।
हुन पनि सरिया कानुन लागू गर्ने मुख्य बाचाका साथ सुरु भएको तालिबान विद्रोहले टुङ्गोमा पुगेपछि उनीहरूले आफ्नो वाचा लागू गर्ने प्रयास अवश्य गर्ने छन् । उनीहरूले अघिल्लो शासनकालमा पनि त्यसको अभ्यास गरिसकेका थिए । उनीहरूको नेतृत्व, पृष्ठभूमि, सहयोगी र समर्थकलाई हेर्दा पनि उनीहरू कट्टरपन्थी अलोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थामा उन्मुख हुने नै देखिन्छ ।
रुसी सेनाले अफगानिस्तान छाडेपछि सन् १९९० को दशकमा उत्तरी पाकिस्तानबाट तालिबान विद्रोह सुरु भएको हो । उनीहरूले सुरुमा मुख्यतः धार्मिक संस्थाबाट विद्रोह सुरु गरेको पाइन्छ । त्यसबेला उनीहरूलाई सुन्नी इस्लामको कडा धार सिकाउने विभिन्न निकायले आर्थिक सहयोग गरेको बताइन्छ ।
सरिया कानुनमा विषेशतः महिलालाई बढी नियन्त्रणमा राख्नुपर्ने व्यवस्था उल्लेख गरिएको छ । महिलाले लेख्ने, पढ्ने, सार्वजनिकरूपमा बोल्ने, भाषण गर्ने आदि गर्न नहुने उनीहरूको मान्यता छ । सार्वजनिक गतिविधिमा महिलालाई निषेध गरिएको छ ।
साउदी अरबको आर्थिक सहयोगमा सञ्चालित विद्यालयमा हुने कट्टरपन्थी सुन्नी इस्लामसम्बन्धी पढाइले तालिबान विद्रोहीको विद्रोह चर्किंदै गएको धेरैको विश्वास छ । विद्यालयमा अध्ययनरत विद्यार्थीले सुरु गरेको विद्रोह भएकाले नै यसलाई तालिबान विद्रोह भन्ने गरिएको छ ।
पाश्तो भाषामा तालिबानको अर्थ 'विद्यार्थीहरू' भन्ने हुन्छ । त्यसैले यसलाई विद्यार्थीको विद्रोहको रूपमा बुझाउने गरिन्छ । साउदी अरबको सहयोगमा सञ्चालित विद्यालयमा सरिया कानुन नै सर्वोत्तम हो भन्ने पढाइन्छ । यसलाई लागू गर्न सकेमा मात्रै सबैको हित हुने, धर्म हुने र सुख शान्ति मिल्ने उनीहरूलाई विश्वास दिलाइएको छ । त्यसैबाट दीक्षित भएका विद्यार्थी नै लडाकू हुँदै अहिले राज्य सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारीसम्म आइपुगेका छन् । तालिबान विद्रोहका प्रशिक्षक तथा प्रशिक्षार्थी सबै सरिया कानुन पूर्णतः लागू पर्नुपर्ने पक्षमा नै देखिन्छन् ।
सरिया कानुनमा विषेशतः महिलालाई बढी नियन्त्रणमा राख्नुपर्ने व्यवस्था उल्लेख गरिएको छ । महिलाले लेख्ने, पढ्ने, सार्वजनिकरूपमा बोल्ने, भाषण गर्ने आदि गर्न नहुने उनीहरूको मान्यता छ । सार्वजनिक गतिविधिमा महिलालाई निषेध गरिएको छ । महिला बजार निस्कनु पर्दा परिवारको पुरुष सदस्यसँग मात्रै निस्कनुपर्ने उनीहरूको भनाइ छ । तालिबान विद्रोहीका नेताले विगतमा दोषी पाइएका हत्यारा वा अवैध यौनसम्बन्ध राख्नेलाई हत्याको सजाय तथा चोरी गर्नेलाई हात काट्ने सजायसम्म दिने गरेका थिए ।
तालिबान विद्रोहीको अघिल्लो सरकारले हत्यारा र व्यभिचारीलाई सार्वजनिकरूपमा मृत्युदण्ड दिने गरेको थियो । त्यसैगरी चोरी गरेको प्रमाणित भए अङ्गभङ्गको दण्डसमेत दिने गरिन्थ्यो ।
तालिबान विद्रोहीको अघिल्लो सरकारले हत्यारा र व्यभिचारीलाई सार्वजनिकरूपमा मृत्युदण्ड दिने गरेको थियो । त्यसैगरी चोरी गरेको प्रमाणित भए अङ्गभङ्गको दण्डसमेत दिने गरिन्थ्यो । उनीहरूले आफ्नो प्रभाव भएको क्षेत्रमा विगतमा पुरुषले दाह्री पाल्नैपर्ने र महिलाले पूरै शरीर छोपिनेगरी बुर्का लगाउनैपर्ने व्यवस्था कडाइका साथ लागू गराएका थिए । तालिबान विद्रोहीले अघिल्लो कार्यकालमा टिभी, चलचित्र र सङ्गीतमाथि प्रतिबन्ध लगाएका थिए भने १० वर्ष र त्यसभन्दा माथिका बालिकालाई विद्यालय जान निषेध गरिएको थियो ।
बढी चर्चामा आउने गरेका केही व्यवस्था, मान्यता र घटनालाई हेर्दा पनि उनीहरूको शासन व्यवस्था कति कठोर र कति कट्टरवादी छ भन्ने छर्लङ्ग हुन्छ । उनीहरूको विचार र धार अहिले पनि घोषितरूपमा परिवर्तन नभएकाले नयाँ कार्यकालमा पनि उस्तै शासन व्यवस्था लागू हुने सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ । नयाँ सरकार हाँक्न तालिबान विद्रोही समूहका चर्चित नेताद्वय हिबतुल्लाह अखुन्दजादा र मुल्लाह अब्दुल गनी बरादरको नाम बढी चर्चामा छ ।
तालिबान विद्रोही समूहको शीर्षस्थानमा अहिले हिबतुल्लाह अखुन्दजादा छन् । उनी विद्रोही समूहको राजनीतिक, धार्मिक र सैन्य प्रमुखको जिम्मेवारीमा रहेकाले सरकारको आगामी बाटो उनकै आधारमा तय हुने देखिन्छ । इस्लाम धर्मका विद्वान अगुवा भएकाले उनले नै तालिबानको दिशा बदलेर अहिलेको अवस्थामा ल्याइपुर्याएको ठानिन्छ । तालिबानको गढ मानिने कान्दहारको पुरानाे बासिन्दा भएकाले पनि उनले तालिबान नेतृत्वमा आफ्नो पकड बनाएको मानिन्छ ।
सन् १९८० को दशकदेखि नै विद्रोही कमान्डर भए पनि उनको मूल पहिचान भने सैन्य कमान्डरको रूपमाभन्दा पनि धार्मिक विद्वान अगुवाको रूपमा धेरै छ । त्यसैले उनले धर्मसँग जोडिएका धेरै आदेश दिने गरेका छन् र उनका आदेशहरू धेरै कठोर हुने गरेका छन् ।
तालिबान समूहको नेतृत्व पूर्वप्रमुख मोहम्मद मन्सुरले गरेका बेला नै उनी त्यसको उपप्रमुख थिए । मन्सुरले आफ्नो इच्छापत्रमा हिबतुल्लाहलाई आफ्नो उत्तराधिकारी घोषित गरेका थिए । मन्सुरको सन् २०१६ को मेमा अमेरिकी ड्रोन हमलामा भएपछि मृत्यु भएकाले त्यसपछि मन्सुरकै घोषणा अनुरूप हिबतुल्लाहले प्रमुखको जिम्मेवारी पाएका हुन् । उनी अहिले झण्डै ६० वर्षका छन् ।
सम्भावित भावी नेतृत्व, उनीहरूको पृष्ठभूमि, तालिबान सरकारको अघिल्लो कार्यकालमा भएका घटना, उनीहरूको मूल मान्यता, प्रशिक्षणलगायतलाई आधार मानेर हेर्दा तालिबान विद्रोही समूहको नयाँ सरकार पनि कठोर, कट्टरपन्थी र अलोकतान्त्रिक नै हुने देखिन्छ ।
तालिबान सरकार हाँक्ने अर्का नेता बरादर भने तालिबान समूहको संस्थापक हुन् । सन् १९९४ मा तालिबान समूहको स्थापना गर्ने चार जनामध्ये उनी पनि एक हुन् । उनी अहिले पार्टीको राजनीतिक मामिला हेर्ने उपप्रमुखको जिम्मेबारीमा पनि छन् । विषेश गरेर राजनीतिक र अन्तरराष्ट्रिय सम्बन्धमा धेरै काम गरेकाले पनि नयाँ सरकारमा उनको प्रभाव बढी हुने देखिएको छ ।
उनी सन् २००१ मा अमेरिकी नेतृत्वको गठबन्धन सेनाले तालिबानलाई सत्ताबाट हटाएपछि विदेशी सैन्य फौजविरुद्ध उत्रिने प्रमुख पात्र थिए । उनलाई सन् २०१० मा कराँचीबाट पक्राउ गरिएको थियो । त्यसपछिका हरेक शान्ति वार्तामा तालिबान समूहले रिहा गर्न उनको नाम उच्च प्राथमिकताका साथ राख्ने गरेको थियो । उनलाई तालिबानका पूर्वप्रमुख मुल्लाह ओमारका सबभन्दा विश्वासिलाे निकट सहयोगीका रूपमा चिनिन्छ । उनी सधैँ अमेरिकासँगको वार्ताको पक्षधर मानिन्छन् ।
यसरी सम्भावित भावी नेतृत्व, उनीहरूको पृष्ठभूमि, तालिबान सरकारको अघिल्लो कार्यकालमा भएका घटना, उनीहरूको मूल मान्यता, प्रशिक्षणलगायतलाई आधार मानेर हेर्दा तालिबान विद्रोही समूहको नयाँ सरकार पनि कठोर, कट्टरपन्थी र अलोकतान्त्रिक नै हुने देखिन्छ ।
उनीहरूको त्यो धारलाई परिवर्तन गराउन सर्वत्र दबाब त हुन्छ । उनीहरू त्यसका लागि लचक हुने सङ्केत भने अहिलेसम्म केही देखिएको छैन । उनीहरू आफ्नो विगतको धारलाई परिवर्तन गरी उदारवादी धारतर्फ आउने सङ्केत गरे भने अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको समर्थन र सहयोग पनि विस्तारै पाउने सम्भावना रहन्छ । तर पुरानै कठोर धारबाट टसमस भएनन् भने उनीहरूलाई विश्व समुदायले सहयोग नगर्ने र फेरि सत्ताच्यूत गराउने प्रयास भइरहने देखिन्छ ।
